Erzurum; jeopolitik konumu nedeniyle tarihi süreç içerisinde pek çok devletin siyasi, ticari ve askeri mücadelesinin yaşandığı bir şehir olmuştur. Anadolu’nun şark hududunda bir serhat kalesi olan Erzurum Kalesi, stratejik öneminden dolayı düşman istilalarına karşı sürekli tahkim edilmiş, askeri ve lojistik gücü artırılmıştır.

Bu çalışmada, ağırlıklı olarak mevacib defterlerinden istifade edilmiş ve 18. yüzyılda Erzurum Kalesi’nin askeri yapılanması tespit edilmiştir. Erzurum Kalesi’nde görevli askeri sınıfların mevcudu ve yevmiyelerini Van, Kars, Trabzon, Bağdat ve Ahıska kaleleriyle mukayese ederek ve Erzurum Kalesi’nin önemi ortaya konulmuştur.
Erzurum Kalesi’ndeki askeri hareketlilik savaş dönemlerinde oldukça fazladır. Özellikle 18. yüzyılın ilk yarısında meydana gelen Osmanlı- Safevi savaşlarında askeri sınıfların sayısında ve mevcudunda artışlar gözlenmiş ve bu sınıflara dağıtılan zahire miktarı tespit ediliştir.

Osmanlı- Safevi savaşlarında Osmanlı ordusunun en önemli lojistik üssü Erzurum Kalesi olmuştur. İstanbul’dan Erzurum Kalesi’ne nakledilen mühimmatın özelliklerine göre sınıflandırılması yapılmıştır. İstanbul’dan Erzurum üzeri Tebriz, Revan, Tiflis, Kars, Van ve Ahıska kalelerine nakledilen mühimmat hakkında bilgier verilmiştir.
Tamirat Defterlerinden istifade edilerek kalede yapılan onarımlar, masraflar, kullanılan inşaat malzemeleri, tabyalar arasındaki uzaklıklar, iç ve dış kale surları hakkında ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. Erzurum’da meydana gelen büyük bir depremin ardından tertip edilen 1785 ve 1787 yıllarına ait tamirat defterlerinden istifade edilerek, kalenin fiziki yapısı ve yapılan masraflar ayrıntılı bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır.

Araştırmalarımız sırasında, arşiv vesikalarını ve diğer kaynakların bilimsel bir disiplin içerisinde değerlendirmem hususunda bana yardımcı olan kıymetli hocam Prof. Dr. Orhan Kılıç’a, tez çalışmamda emeği geçen Dr. Öğretim Üyesi Ayşegül Hüseyniklioğlu’na teşekkür ederim.